Không biết ở đây có ai đã từng gặp hiện tượng, đó là vào mùa hè mà hễ ăn đồ lạnh vào là sẽ bị đau bụng, kèm hiện tượng bị tào tháo đuổi ngay, đại tiện phân lỏng nát, đôi lúc còn đi ra cả nước. Các anh con trai thì món khoái khẩu mùa hè nóng bức này chính là bia lạnh; còn các chị em thì là trà sữa, kem, hoa quả lạnh,…Nhưng mà cứ hễ ăn hoặc uống xong là lại phải ôm nhà vệ sinh, nhiều người còn nhạy cảm tới mức vừa mới ăn xong được 5-10 phút đã phải đi luôn. Vậy, đã bao giờ bạn thắc mắc nguyên nhân do đâu mà mình gặp những triệu chứng trên, bệnh cơ của nó là gì. Hôm nay, hãy cùng Bình đi tìm câu trả lời nhé.
Đứng trên góc độ nhìn nhận của Đông y, thì bệnh tật có thiên biến vạn hoá như thế nào cũng quyết không rời khỏi phạm trù âm dương – hàn nhiệt. Cái quan trọng là bạn có đủ nền tảng lý luận để quy nạp bệnh tật về âm dương hay không mà thôi. Và với các triệu chứng trên cũng vậy, nguyên nhân chủ yếu là do “hàn thấp” gây ra. Hàn có nghĩa là lạnh. Còn “thấp” nó cũng là một trong lục dâm – sáu thứ khí gây bệnh trong đông y. Chúng ta sẽ rất hay nghe thấy nó trong các cụm từ như thấp khớp, viêm khớp dạng thấp, phong thấp,….Và mình đã có rất nhiều bài viết phân tích nói về “thấp”, các bạn những ai chưa đọc có thể tìm để đọc lại. Ở đây chúng ta có thể hiểu một cách đơn giản, khi chúng ta ăn đồ ăn lạnh nhiều, sẽ khiến tỳ vị chúng ta bị hàn-lạnh, từ đó sinh ra hàn thấp mà làm nên các triệu chứng phía trên.
Nhưng có một câu hỏi đặt ra thế này: mùa hè thời tiết nóng nực, cơ thể của chúng ta cũng rất nóng bức, thân nhiệt cao, và nếu nóng như vậy thì đáng lý ra chúng ta ăn hoặc uống đồ có tính mát tính lạnh thì sẽ khiến cơ thể chúng ta dễ cân bằng hơn chứ, sao lại khiến cơ thể tệ đi như vậy. Sao nó lại mâu thuẫn như vậy. Nguyên lý ở đây là gì? Chúng ta hãy đi sâu vào phân tích bệnh cơ nhé.
Không biết chúng ta có bao giờ để ý một hiện tượng không. Và hiện tượng này thì những ai sống ở vùng cao, miền núi là sẽ thấy rõ nhất. Đó là khi vào các hang động sẽ dễ dàng thấy một điều, vào mùa đông khi chúng ta đi xuống các hang động thì sẽ thấy rất là ấm, trái lại vào mùa hè đi vào hang động lại thấy rất là mát, đặc biệt càng đi xuống sâu càng thấy hiện tượng này rất rõ, càng đi sâu càng thấy lạnh. Hoặc chúng ta cũng thấy một hiện tượng tương tự, nếu như nhà nào có giếng khoan sẽ thấy, mùa đông nước giếng sẽ khá là ấm, trái ngược mùa hè nước giếng lại rất mát. Tại sao lại có hiện tượng này. Đó là do ảnh hưởng bởi sự thăng giáng của khí cơ thiên địa.
Một năm sẽ có 4 mùa, xuân hạ thu đông, mỗi mùa sẽ có một thời tiết khác nhau. Sở dĩ có sự khác nhau giữa thời tiết 4 mùa chính là do sự thăng giáng khí cơ của thiên địa mỗi mùa một khác. Xuân sinh, hạ trưởng, thu thu, đông tàng. Mùa xuân dương khí thượng thăng, vạn vật sinh sôi; mùa hạ dương khí phù, vạn vật trưởng; mùa thu dương khí giáng, vạn vật thu liễm; mùa đông dương khí trầm, vạn vật tàng. Đó là quy luật vận hành xưa nay của trời đất. Vào mùa hè, lúc này dương khí của thiên địa sẽ phù vượt lên trên nên khiến cho bầu trời nóng nực, và dương phù lên trên nên dương ở dưới lòng đất không còn nhiều nữa, nên lúc này sâu trong lòng đất sẽ rất hàn. Đây là lí do tại sao mùa hè vào các hang động chúng ta sẽ thấy rất mát, càng đi xuống sâu càng lạnh; và đó cũng là lí do tại sao mùa hè nước giếng lại mát hơn mùa đông.
Thiên nhân tương ứng, thiên địa vũ trụ thế nào thì cơ thể của chúng ta cũng sẽ như vậy. Mùa hè khí cơ của thiên địa phù vượt lên trên, trên trời nóng dưới đất lạnh thì tương ứng, vào mùa hè khí cơ của nhân thân cũng có xu hướng phù vượt lên trên và ra phần biểu nhiều hơn, nên lúc này cơ thể dễ có hiện tượng thượng thực mà hạ hư – tức dương khí ở nửa người trên nhiều hơn nửa người dưới. Và hệ quả là nửa người trên thì có cảm giác hơi phiền táo, khô khát, nóng trong người hoặc nặng hơn thì có hiện tượng dễ bốc hoả. Trái ngược với nửa người trên thì lúc này nửa người dưới lại thiếu dương khí (do dương khí đã bốc lên trên), nên lúc này tỳ thận dương khí ít hơn.
Đọc đến đây chắc mọi người đã biết tại sao vào mùa hè chúng ta lại thèm và muốn ăn hoặc uống những đồ có tính mát lạnh như kem, nước đá lạnh rồi đúng không ah. Bởi lúc này nửa người trên đang bị táo nhiệt, cổ họng cảm giác khô háo, nên chúng ta ăn hoặc uống những thực phẩm lạnh này vào thì hàn sẽ chế nhiệt, nên chúng ta sẽ thấy cơ thể sẽ rất dễ chịu, cảm giác táo nhiệt ở nửa người trên không còn nữa. Nhưng mà khoan đã, mọi chuyện không có đơn giản như vậy. Chúng ta đang quên mất một điều, tuy nửa người trên đang có xu hướng nhiệt nhưng mà nửa người dưới – tương ứng trung tiêu và hạ tiêu dương khí lại không đủ, đang có xu hướng hàn. Nếu như lúc này chúng ta ăn uống đồ lạnh vào, tuy có thể khiến nửa người trên hết cảm giác phiền táo khó chịu nhưng sẽ khiến cho tỳ thận nằm ở dưới càng dễ bị tổn thương dương khí hơn, dương khí không đủ sẽ dẫn tới tỳ thận dương hư. Mà một khi tỳ dương hư, sẽ không vận hoá được đồ ăn thức uống chúng ta ăn vào, hàn thấp nội sinh, từ đấy chúng ta dễ dàng xuất hiện các triệu chứng đau bụng, đại tiện lỏng nát, người mệt mỏi nặng nề không có sức lực, sáng ngủ dậy cảm giác rất mệt mỏi chứ không hề khoan khoái, nặng hơn thì bụng càng ngày càng khó tiêu, đi ra ngoài gió lạnh dễ cảm cúm hơn, hắt xì sổ mũi liên tục, viêm xoang mũi sinh ra,…Cho nên cổ nhân tổng kết mùa hè các bệnh lý về tiêu hoá rất nhiều chính là nguyên nhân này.
Đến đây thì mọi người đã có câu trả lời cho câu hỏi ban đầu rồi đúng không ah. Với những người thể trạng tỳ dương hư, vào mùa hè khi chúng ta ăn đồ lạnh vào thì rất dễ sinh ra các triệu chứng trên. Và ngược lại, nếu khi chúng ta ăn đồ lạnh vào mà xuất hiện các triệu chứng ấy, chúng ta cũng cần phải biết rằng tỳ dương chúng ta đang kém rồi. Và lúc này chúng ta cần nên điều chỉnh lại thói quen ăn uống, tránh tối đa những đồ lạnh dễ làm tổn thương tỳ. Ngoài ra cũng cần kiện tỳ lên ngay. Tỳ là gốc của hậu thiên, là nơi hoá sinh ra khí huyết. Và nó cực kì cực kì cực kì quan trọng. Mình phải nhấn mạnh đến 3 lần để mọi người có thể hiểu được tầm quan trọng của tỳ, quan trọng vô cùng. Tỳ một khi bị hư nặng, để phục hồi rất khó. Các bệnh lý phức tạp dai dẳng chữa mãi không dứt, hoặc các bệnh lý nặng, không bệnh nào mà không liên quan đến tỳ cả. Cho nên cổ nhân mới tổng kết rằng: nếu gặp nghi nan tạp bệnh, quay về chữa tỳ vị. Qua đó đủ thấy tỳ quan trọng với cơ thể như thế nào.
Một vài lưu ý cho mọi người trong ăn uống mùa hè này để tránh tổn thương tỳ vị:
-Hạn chế ăn hoặc uống các đồ có tính lạnh nhiều trong thời gian dài. Các thực phẩm phổ biến như kem, nước đá lạnh, nước giải khát lạnh, bia lạnh, hoa quả lạnh, dưa hấu, ốc…
-Tránh ăn quá no căng bụng mà nên ăn lửng bụng (no khoảng 80%).
-Hạn chế ăn nhiều đồ ăn nhiều đạm như nội tạng động vật, hải sản,…những đồ ăn này rất dễ sinh đàm thấp. Đàm thấp khốn tỳ sẽ sinh rất nhiều triệu chứng.
Ngoài ra, với những ai mà đã có tình trạng tỳ hư, thì thỉnh thoảng có thể ăn cháo ý dĩ, sẽ rất tốt. Công thức như sau: ý dĩ nghiền thành bột mịn, cùng với gạo lượng bằng nhau, thêm nước nấu thành cháo lỏng. Nguồn gốc của bài cháo này từ cuốn Bản Thảo Cương Mục. Ý dĩ còn gọi là ý dĩ nhân, là một vị thuốc trong đông y, vị của nó ngọt, nhạt, có công hiệu kiện tỳ lợi thấp, thanh nhiệt bài nùng, thanh lợi thấp nhiệt; phối với gạo nấu cháo, tác dụng kiện tỳ trừ thấp rất tốt.
Còn với những ai mà tỳ hư nặng, thì nên kết hợp thêm thuốc kiện tỳ trừ thấp để điều trị. Tuỳ thể trạng mà sẽ có các dạng thuốc thang hoặc hoàn phù hợp. Các bạn nên tham khảo thêm ý kiến của các thầy thuốc đông y để biết thêm về thể trạng của mình cũng như phương hướng điều trị phù hợp. Nếu mọi người chưa biết khám ở đâu thì có thể qua Phòng Khám Chân Như. Hiện thuốc bổ tỳ phòng khám có sẵn cả thuốc thang lẫn viên hoàn. Viên hoàn thuần vị ngọt của thuốc lẫn mật ong, rất dễ uống. Mình ứng dụng mấy năm nay, nhất là điều trị chứng tỳ hư cho các bệnh nhân nhí, hiệu quả thu được hài lòng.
Vẫn là phong cách viết bài cũ của Bình, tuy hơi dài chút nhưng phải đầy đủ thông tin. Mình muốn mọi người đọc bài của Bình, dù không học y nhưng khi đọc xong vẫn sẽ hiểu. Chính vì vậy mà mình luôn lấy những hiện tượng ngoài thiên nhiên để làm ví dụ, đưa vào để phân tích đạo lý, liên hệ bệnh cơ, sao cho bài viết dễ hiểu nhất chứ không hàn lâm.
Đôi điều chia sẻ tới mọi người, chúc mọi người một ngày an lạc.
